สหพันธ์สาธารณรัฐประชาธิปไตยเนปาล

การก่อตั้งประเทศ        เนปาลก่อตั้งขึ้นในช่วงกลางศตวรรษที่ 18 โดยสมเด็จพระราชาธิบดี Prithvi Narayan Shah แห่งราชวงศ์ชาห์ ผู้ปกครองแคว้น Gorkha รวบรวมรัฐต่าง ๆ ก่อตั้งเป็นอาณาจักร Gorkha หลังจากนั้น
ผู้สืบทอดราชบัลลังก์ของสมเด็จพระราชาธิบดี Prithvi Narayan Shah ไม่สามารถรักษาเสถียรภาพการปกครองราชอาณาจักรไว้ได้ เกิดความไม่สงบภายใน ส่งผลให้สหราชอาณาจักรสามารถยึดครองอาณาจักร Gorkha ได้ตั้งแต่ปี 2357-2359 หลังจากปี 2389 ตระกูลรานา (Rana) กอบกู้เสถียรภาพกลับคืนมาสู่เนปาล ตั้งตนเป็น นรม. และสืบทอดอำนาจทางสายเลือด รวมทั้งลดทอนอำนาจกษัตริย์เป็นเพียงสัญลักษณ์         การปกครองของตระกูลรานายึดแนวการบริหารประเทศจากส่วนกลาง และดำเนินนโยบายโดดเดี่ยวเนปาลจากอิทธิพลภายนอก ทำให้เนปาลรอดพ้นยุคล่าอาณานิคมมาได้โดยที่ไม่ได้ตกเป็นเมืองขึ้นของประเทศใด แต่ส่งผลกระทบต่อการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศ

ในช่วงปี 2493 สมเด็จพระราชาธิบดีตรีภูวัน ผู้สืบสกุลโดยตรงของสมเด็จพระราชาธิบดี Prithvi Narayan Shah ซึ่งหลบหนีไปยังอินเดียได้จับอาวุธขึ้นต่อต้านการปกครองของตระกูลรานา ส่งผลให้สามารถรื้อฟื้นการปกครองโดยราชวงศ์ชาห์ และเข้าสู่ยุคการปกครองแบบกึ่งรัฐธรรมนูญ มีการจัดตั้ง
พรรคการเมือง ซึ่งตั้งแต่ปี 2493 เป็นต้นมา มีความพยายามร่างรัฐธรรมนูญและจัดตั้งรัฐบาล โดยยึดแนวทาง
การปกครองแบบสหราชอาณาจักร จนกระทั่งปี 2533 เนปาลมีประชาธิปไตยแบบหลายพรรคการเมืองโดยพระมหากษัตริย์อยู่ภายใต้กฎหมาย

ตั้งแต่ปี 2539 กลุ่มนิยมลัทธิเหมาทำสงครามประชาชน และมีการสู้รบยืดเยื้อ จนกระทั่งปี 2549 ได้จัดทำข้อตกลง และจัดการเจรจาสันติภาพระหว่างรัฐบาลเนปาลกับกลุ่มนิยมลัทธิเหมา ต่อมา เมื่อปี 2544 เกิดเหตุปลงพระชนม์หมู่ราชวงศ์โดยเจ้าชายฑิเปนทรา และการสถาปนาสมเด็จพระราชาธิบดี คเยนทราขึ้นครองราชย์ สร้างความไม่พอใจให้ประชาชน ขณะเดียวกันกลุ่มนิยมลัทธิเหมาสามารถขยายอิทธิพลเข้ามายังเมืองหลวง และยุยงให้มีการประท้วงต่อต้านสถาบันกษัตริย์ จน เม.ย.2549 สมเด็จพระราชาธิบดี คเยนทรายอมคืนอำนาจให้ประชาชน ซึ่งเป็นการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองครั้งสำคัญ

การเมือง           ปกครองแบบสาธารณรัฐ มีประธานาธิบดีเป็นประมุขของประเทศ และ นรม. เป็นผู้บริหารประเทศ แบ่งเขตการปกครองออกเป็น 14 เขต

ฝ่ายบริหาร : ประธานาธิบดีมาจากการสรรหาของสมาชิกรัฐสภา ส่วน นรม. มาจากการเลือกตั้งจากประชาชน มีอำนาจแต่งตั้ง ครม. การเลือกตั้งครั้งล่าสุดเมื่อ 11 ก.พ. 2557

ฝ่ายนิติบัญญัติ : สภาร่างรัฐธรรมนูญมีสมาชิก 601 คน โดยมาจากการเลือกตั้งโดยตรง 240 คน ตัวแทนจากทั่วประเทศ 335 คน และมาจากการสรรหาของ ครม. 26 คน การเลือกตั้งครั้งล่าสุดเมื่อ 19 พ.ย. 2556

ฝ่ายตุลาการ : ศาลสูงสุด นอกจากทำหน้าที่เป็นศาลสูงสุดยังทำหน้าที่เป็นศาลอุทธรณ์ด้วย

พรรคการเมืองสำคัญ ได้แก่ พรรคคองเกรสเนปาล (Nepali Congress-NC) พรรคคอมมิวนิสต์เนปาลหรือเหมาอิสต์ (Communist Party of Nepal/Maoist-CPN/M) พรรคสามัคคีมาร์ซิสต์-เลนินนิสต์ (Communist Party of Nepal/United Marxist Leninist-CPN/UML)

เศรษฐกิจ          เนปาลเป็นประเทศหนึ่งที่ยากจนที่สุดในโลก ประชากรเกือบ 1 ใน 4 มีรายได้ต่ำกว่าระดับมาตรฐานความยากจน เนปาลเริ่มพัฒนาไปสู่การพัฒนาเศรษฐกิจอย่างยั่งยืนในช่วงปี 2493 และพัฒนาไปสู่ระบบเศรษฐกิจแบบเสรี เนปาลดำเนินแผนพัฒนาเศรษฐกิจ 5 ปีตั้งแต่ปี 2545 แต่ยังคงพึ่งพาความช่วยเหลือ
ด้านการเงินจากต่างประเทศ ซึ่งเป็นครึ่งหนึ่งของงบประมาณการพัฒนาประเทศ ขณะที่รัฐบาลเนปาลให้คำมั่น
ในการบริหารประเทศอย่างโปร่งใส ธรรมาภิบาล และเชื่อถือได้ โดยเริ่มดำเนินโครงการพัฒนาและลดค่าใช้จ่ายที่ไม่จำเป็น

การเกษตรยังคงเป็นตัวขับเคลื่อนหลักของเศรษฐกิจเนปาล โดยจ้างงานกว่า 71% ของจำนวนประชากร และมีพื้นที่เพาะปลูกประมาณ 25% ผลผลิตการเกษตรที่สำคัญ ได้แก่ ข้าวและข้าวสาลี อุตสาหกรรมหลัก ได้แก่ อุตสาหกรรมแปรรูปสินค้าเกษตร เช่น ถั่ว ปอ อ้อย ยาสูบ เมล็ดพืช ทรัพยากรธรรมชาติสำคัญ ได้แก่ แร่ควอทซ์ ไม้ ไฟฟ้า พลังน้ำ แร่ลิกไนต์ ทองแดง โคบอลต์ และแร่เหล็ก อย่างไรก็ดี เศรษฐกิจเนปาลขยายตัวเพียงเล็กน้อยเพราะได้รับผลกระทบจากเหตุแผ่นดินไหว และการที่อินเดียปิดกั้นทางการค้าเมื่อปี 2558

เนปาลใช้ประโยชน์จากศักยภาพด้านการผลิตไฟฟ้าพลังน้ำที่ผลิตได้ปีละประมาณ 42,000  เมกะวัตต์ แต่ความไม่มีเสถียรภาพทางการเมือง เทคโนโลยีที่ยังคงล้าสมัย พื้นที่ที่ไม่มีทางออกสู่ทะเล ความไม่สงบทางการเมือง การชุมนุมประท้วงของผู้ใช้แรงงานและชนพื้นเมือง ตลอดจนภัยธรรมชาติเป็นอุปสรรคสำคัญต่อการลงทุนของต่างประเทศ

ปีงบประมาณ  16 ก.ค.-15 ก.ค.

 

         สกุลเงิน ตัวย่อสกุลเงิน : เนปาลรูปี (Nepal Rupee/NPR)

อัตราแลกเปลี่ยนต่อดอลลาร์สหรัฐ :  1 ดอลลาร์สหรัฐ : 118.41 เนปาลรูปี

อัตราแลกเปลี่ยนต่อบาท :  1 บาท :  3.61 เนปาลรูปี (พ.ย. 2564)

 

ดัชนีเศรษฐกิจสำคัญ (ปี 2564)

ผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในประเทศ (GDP) : 27,500 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

อัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจ : 0%

รายได้เฉลี่ยต่อหัวต่อปี : 830 ดอลลาร์สหรัฐ

แรงงาน : 17,407,517 คน

อัตราการว่างงาน : 1.5%

อัตราเงินเฟ้อเฉลี่ย : 6.71%

ดุลบัญชีเดินสะพัด : เกินดุล 1,800 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

ดุลการค้าระหว่างประเทศ : ขาดดุล 695.6 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

มูลค่าการส่งออก : 818.7 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

สินค้าส่งออกสำคัญ : เสื้อผ้าสำเร็จรูป พรม ผ้าปาสมีนา สิ่งทอ น้ำผลไม้ และสินค้าจากปอ

คู่ค้าสำคัญ : อินเดีย สหรัฐฯ และตุรกี

มูลค่าการนำเข้า : 11,030 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

สินค้านำเข้าสำคัญ : ผลิตภัณฑ์จากปิโตรเลียม เครื่องจักรและส่วนประกอบ ทองคำ เครื่องใช้ไฟฟ้า และเวชภัณฑ์

คู่ค้าสำคัญ : อินเดีย และจีน

การทหาร          กองทัพเนปาลมีกำลังพล 96,600 นาย แบ่งเป็น ทบ. และ ทอ. (เนปาล ไม่มี ทร. เนื่องจากไม่มีทางออกทะเล) นอกจากนี้ ยังมี กกล.ตำรวจ ที่เป็นตำรวจพลเรือน 47,000 นาย กกล.ตำรวจติดอาวุธ 15,000 นาย และการรวมกำลังพลของกลุ่มนิยมลัทธิเหมากว่า 3,000 นาย เข้ามาประจำการในกองทัพของเนปาล (ถือเป็นครั้งแรกของเอเชียใต้ที่อดีตกำลังพลของกองกำลังกบฏได้เข้ามาประจำการในกองทัพของรัฐซึ่งต้องผ่านการอบรมถึง 2 ปี) ส่วนยุทธปัจจัยทางการทหารของกองทัพเนปาลส่วนใหญ่มาจากจีน อินเดีย และสหรัฐฯ ที่สำคัญ เช่น รถสายพานลำเลียงพลหุ้มเกราะ 253 คัน ปืนใหญ่อย่างน้อย 92 กระบอก บ.รบ 7 เครื่อง และ ฮ. 12 เครื่อง

ทั้งนี้ ร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ของเนปาลกำหนดให้ผู้บัญชาการทหารสูงสุดของกองทัพเนปาลมาจากสมาชิกสภาความมั่นคงแห่งชาติ ส่วนการเกณฑ์กำลังพลเป็นการรับอาสาสมัครชายอายุขั้นต่ำ 18 ปี งบประมาณทางทหาร 1.52% ของ GDP (ปี 2559)

 

ปัญหาด้านความมั่นคง  เนปาลมีปัญหาความไม่สงบที่เกิดจากความขัดแย้งภายในเกี่ยวกับรัฐธรรมนูญ   ซึ่งชนพื้นเมือง/ชนกลุ่มน้อยต้องการให้เพิ่มอำนาจปกครองตนเองแก่ชนพื้นเมือง เพื่อมีสิทธิเสรีภาพทางการเมืองมากขึ้น และเพื่อเป็นประโยชน์แก่ชุมชนที่ด้อยโอกาสในสังคมมานาน ขณะที่หลายพรรคการเมืองเห็นว่า การแยกเขตการปกครองสำหรับชนพื้นเมืองจะเป็นภัยต่อความมั่นคงของประเทศ อีกทั้งเนปาลมีประชากรหลากหลายชาติพันธุ์ (ประมาณ 125 ชาติพันธุ์) นอกจากนี้ เนปาลเผชิญภัยคุกคามจากยาเสพติดมากขึ้น โดยเฉพาะกัญชา และอาจถูกใช้เป็นจุดลำเลียงยาเสพติดจากภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ไปเอเชียใต้และตะวันออกกลาง

ความสัมพันธ์ไทย-เนปาล        

ไทยและเนปาลสถาปนาความสัมพันธ์ทางการทูตในระดับอัครราชทูตเมื่อ 30 พ.ย.2502 และยกระดับเป็นระดับ ออท.เมื่อปี 2512 ไทยยังส่งทหารเข้าร่วมปฏิบัติหน้าที่ในกองกำลังของสหประชาชาติ (United Nations Mission in Nepal-UNMIN) เพื่อตรวจสอบอาวุธและกองกำลังของกลุ่มนิยมลัทธิเหมา และกองทัพเนปาลในเนปาล และสนับสนุนการจัดการเลือกตั้งที่มีขึ้นเมื่อ 10 เม.ย.2551

เนปาลเป็นคู่ค้าอันดับที่ 6 ของไทยในภูมิภาคเอเชียใต้ รองจากอินเดีย ปากีสถาน บังกลาเทศ ศรีลังกา และมัลดีฟส์ และแม้ว่าการค้า การลงทุน ของทั้งสองประเทศไม่สูงมากนัก แต่เนปาลพร้อมให้การต้อนรับและสนับสนุนนักลงทุนไทยอย่างเต็มที่ โดยโอกาสที่จะได้รับ คือ สามารถลงทุนเพื่อการส่งออกสินค้าไปยังประเทศที่ 3 ได้ เช่น ชายแดนทางเหนือติดกับจีน ซึ่งจีนให้สิทธิพิเศษทางภาษีกับเนปาลในสินค้ากว่า 100 รายการ ส่วนด้านชายแดนทางใต้ติดกับอินเดีย ผู้ส่งออกจะได้สิทธิพิเศษทางภาษี ซึ่งจะช่วยลดต้นทุนการส่งออกได้อย่างมาก

มูลค่าการค้าระหว่างไทย-เนปาล เมื่อปี 2564 (ถึงเดือน ต.ค.) ไทยนำเข้าสินค้าจากเนปาลมูลค่า 28,925,254 บาท และไทยส่งออกสินค้ามูลค่า 1,477,973,972 ล้านบาท สินค้าสำคัญที่ไทยส่งออกไปเนปาล ได้แก่ เครื่องดื่ม เส้นใยประดิษฐ์ รถยนต์ อุปกรณ์และส่วนประกอบ เครื่องสำอาง สบู่และผลิตภัณฑ์รักษาผิว สินค้าปศุสัตว์อื่น ๆ สินค้าสำคัญที่ไทยนำเข้าจากเนปาล ได้แก่ ผลิตภัณฑ์สิ่งทออื่น ๆ เสื้อผ้าสำเร็จรูป เนปาลขอให้ไทยส่งเสริมให้เอกชนไทยเข้าไปลงทุนในเนปาล โดยเฉพาะการลงทุนในอุตสาหกรรมผ้าไหม กาแฟ ผลผลิตทางการเกษตรที่มีมูลค่าสูง โครงสร้างพื้นฐาน และการลงทุนที่จะพัฒนาพืชสวนและไม้ตัดดอก

นอกจากนี้ ยังมีความร่วมมือด้านศาสนาและวัฒนธรรม เนื่องจากเนปาลมีสถานที่สำคัญทาง
พุทธศาสนา ได้แก่ เมืองลุมพินีหรือเมืองจานักปูร์ ขณะที่ไทยและเนปาลตกลงจัดทำแผนปฏิบัติการความร่วมมือ
ด้านวัฒนธรรมเพื่อเป็นช่องทางนำไปสู่การท่องเที่ยวเชิงพุทธศาสนาและเชิงนิเวศ

ข้อตกลงสำคัญระหว่างไทยกับเนปาล ได้แก่ ความตกลงว่าด้วยบริการเดินอากาศระหว่างอาณาเขตของแต่ละฝ่ายและพ้นจากนั้นไป (29 ต.ค.2514) หนังสือแลกเปลี่ยนระหว่างไทยกับเนปาลว่าด้วยการได้มาซึ่งที่ดินและสิ่งก่อสร้างเพื่อใช้เป็นที่ทำการและที่พักของ สอท. (14 ก.ค.2526) ความตกลงว่าด้วยการยกเว้นการเก็บภาษีซ้อนและการป้องกันการเลี่ยงการรัษฎากรในส่วนที่เกี่ยวกับภาษีเก็บจากเงินได้ (2 ก.พ.2541) ความตกลงว่าด้วยการยกเว้นการตรวจลงตราสำหรับผู้ถือหนังสือเดินทางทูตและราชการ (พิเศษ) ซึ่งลงนามเมื่อ 8 ม.ค.2542 บังคับใช้เมื่อ 22 ก.พ.2542

สถานการณ์ที่น่าติดตาม

ปัญหาภายในจากกรณีชนกลุ่มน้อยชาวมเธสีเรียกร้องให้แก้ไขรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2558     ในประเด็นการกำหนดเขตการปกครอง และการกระจายอำนาจทางการปกครองให้แก่ชนพื้นเมือง/ชนกลุ่มน้อย ซึ่งเคลื่อนไหวชุมนุมประท้วงในหลายพื้นที่ ส่งผลกระทบต่อการพัฒนาและฟื้นฟูประเทศ

เนปาลอยู่ระหว่างการเร่งฟื้นฟูบูรณะประเทศจากเหตุอุทกภัยและดินโคลนถล่มเมื่อ        ส.ค.2560 ที่ส่งผลกระทบอย่างหนัก โดยเฉพาะในภาคการเกษตรและการท่องเที่ยวซึ่งเป็นแหล่งรายได้หลัก และยังมีผลให้เนปาลไม่สามารถยกระดับคุณภาพจากประเทศด้อยพัฒนาไปสู่ประเทศกำลังพัฒนาตามที่ตั้งเป้าหมายไว้ ทั้งนี้ มีการประเมินว่าเนปาลจำเป็นต้องใช้งบประมาณเพื่อฟื้นฟูบูรณะประเทศถึง 2,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ แต่การที่เนปาลเป็นประเทศยากจน ทำให้ต้องพึ่งพาความช่วยเหลือจากประชาคมระหว่างประเทศอยู่มาก นอกจากนี้ ผลกระทบจากภัยพิบัติดังกล่าวยังทำให้ชาวเนปาล โดยเฉพาะเด็กและสตรีเสี่ยงตกเป็นเป้าหมายของขบวนการค้ามนุษย์สูงขึ้น ส่วนใหญ่ถูกชักนำไปเป็นแรงงานทาสและค้าประเวณีในอินเดีย

ปัญหาความขัดแย้งทางการเมืองระหว่างสมาชิกพรรคคอมมิวนิสต์เนปาลหรือเหมาอิสต์ (Communist Party of Nepal/Maoist-CPN/M) ระหว่างกลุ่มของอดีต นรม. นาย KP Sharma Oli กับพรรคคองเกรสเนปาล (Nepali Congress-NC) ภายใต้การนำของ นรม. Sher Bahdur Deuba และการฟื้นฟูเศรษฐกิจหลังการแพร่ระบาดของ COVID-19