สาธารณรัฐอิสลามอัฟกานิสถาน

การก่อตั้งประเทศ   อัฟกานิสถานตั้งขึ้นจากการเข้าไปยึดครองพื้นที่ของชนเผ่าปาทานเมื่อศตวรรษที่ 18 โดยจัดตั้งราชวงศ์ปกครอง มีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองกันดาฮาร์ก่อนจะย้ายไปยังคาบูลในช่วงปลายศตวรรษที่ 19 อัฟกานิสถานกลายเป็นรัฐกันชนในการแข่งขันอิทธิพลระหว่างสหราชอาณาจักรกับสหภาพโซเวียตก่อนได้รับเอกราชจากสหราชอาณาจักรเมื่อ 19 ส.ค.2462 มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขภายใต้รัฐบาล จนกระทั่งการยึดอำนาจปกครองเมื่อปี 2516

ต่อมา สหภาพโซเวียตเข้ายึดครองอัฟกานิสถานเมื่อปี 2522 ทำให้เกิดขบวนการมุญาฮิดีน ต่อต้านสหภาพโซเวียต โดยการสนับสนุนของสหรัฐฯ และปากีสถาน ทำให้สหภาพโซเวียตถอนทหารออกไป
เมื่อปี 2532 แต่อัฟกานิสถานยังประสบปัญหาสงครามกลางเมืองเนื่องจากการแย่งชิงอำนาจทางการเมืองระหว่างกลุ่มต่าง ๆ จนกระทั่งกลุ่มตอลิบันซึ่งเป็นกลุ่มนักศึกษาหัวรุนแรงที่ได้รับการศึกษาจากโรงเรียนสอนศาสนาในปากีสถานสามารถยึดครองคาบูล และขึ้นปกครองประเทศเมื่อปี 2539 ก่อนจะถูกโค่นล้มจากการทำสงครามต่อต้านการก่อการร้ายของสหรัฐฯ เมื่อปี 2544 และเป็นการเริ่มต้นการเมืองตามระบอบประชาธิปไตยครั้งใหม่ในอัฟกานิสถาน โดยได้รับการสนับสนุนจากประเทศตะวันตกทั้งทางการเมือง เศรษฐกิจ และการทหาร

การเมือง           ปกครองแบบรัฐอิสลาม (Islamic Emirate) คล้ายคลึงกับโครงสร้างสายการบังคับบัญชาของกลุ่มตอลิบัน รวมอำนาจไว้ที่รัฐบาลกลาง มีนายกรัฐมนตรีเป็นหัวหน้าฝ่ายบริหาร ส่วนการปกครองท้องถิ่นแบ่งเขตการปกครองเป็น 34 จังหวัด

ฝ่ายบริหาร : นายกรัฐมนตรีเป็นหัวหน้าฝ่ายบริหาร มีรองนายกรัฐมตรี 2 คน (ยังไม่กำหนดวาระการดำรงตำแหน่ง) มีคณะรัฐมนตรีจำนวน 33 คน ทั้งหมดเป็นสมาชิกกลุ่มตอลิบัน

ฝ่ายนิติบัญญัติและฝ่ายตุลาการ : รัฐบาลตอลิบันยกเลิกระบบการปกครองแบบรัฐสภาและใช้กฎหมายอิสลาม(ชาริอะฮ์) ปกครองประเทศ โดยรัฐบาลตอลิบันแต่งตั้ง Molavi Abdul Hakim Sharae ให้ดำรงตำแหน่ง รมว.กระทรวงยุติธรรม ซึ่งทำหน้าที่ออกกฎหมายโดยใช้หลักกฎหมายอิสลาม รวมทั้งแต่งตั้ง    ผู้พิพากษาพิจารณาคดีความตามหลักกฎหมายอิสลาม นอกจากนี้ รัฐบาลตอลิบันให้เจ้าหน้าที่เรือนจำซึ่งเคยปฏิบัติหน้าที่ในช่วงรัฐบาลประชาธิปไตยทำงานต่อไปร่วมกับผู้แทนของกลุ่มตอลิบัน

พรรคการเมือง : ยังไม่มีความเคลื่อนไหวของพรรคการเมืองหลังจากกลุ่มตอลิบันยึดอำนาจการปกครองและแต่งตั้งคณะรัฐบาลบริหารประเทศ

เศรษฐกิจ          อัฟกานิสถานประสบปัญหาวิกฤติเศรษฐกิจตั้งแต่ปี 2544 หลังจากสหรัฐฯ และชาติพันธมิตรโค่นล้มรัฐบาลตอลิบันในขณะนั้น เนื่องจากเกิดการสู้รบระหว่างกลุ่มตอลิบันกับรัฐบาลประชาธิปไตยที่สหรัฐฯ สนับสนุน นอกจากนี้ อัฟกานิสถานยังเป็นแหล่งซ่องสุมของกลุ่มก่อการร้าย กลุ่มหัวรุนแรง กลุ่มติดอาวุธต่างๆ จำนวนมาก ทำให้เกิดความไม่สงบอย่างต่อเนื่อง รัฐบาลประชาธิปไตยไม่สามารถแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจได้ เนื่องจากต้องเผชิญกับปัญหาความขัดแย้งทางการเมือง ปัญหาการทุจริต และภัยจากการก่อความไม่สงบ    การก่อการร้ายซึ่งยังเป็นอุปสรรคสำคัญต่อการพัฒนาเศรษฐกิจ โดยเฉพาะต่อความเชื่อมั่นของนักลงทุน   ส่งผลให้ชาวอัฟกันส่วนใหญ่ยังมีฐานะยากจน ขาดแคลนสาธารณูปโภคพื้นฐาน เช่น ที่อยู่อาศัย น้ำสะอาด ไฟฟ้า การเข้าถึงการบริการสาธารณสุข

ชาวอัฟกันส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม โดยอัฟกานิสถานมีรายได้จากการส่งออกสินค้าเกษตรเพียงเล็กน้อย ทำให้ต้องพึ่งพางบประมาณจากสหรัฐฯ และประเทศผู้บริจาค 80% ของงบประมาณทั้งหมด อย่างไรก็ตาม หลังการยึดอำนาจของกลุ่มตอลิบันเมื่อ 15 ส.ค.64 สหรัฐฯ ได้อายัดทรัพย์สินของธนาคารกลางอัฟกานิสถานจำนวน 9,500 ล้านดอลลาร์สหรัฐ นอกจากนี้ กองทุนการเงินระหว่างประเทศ (IMF) และธนาคารโลก ระงับการเข้าถึงแหล่งเงินกู้ของอัฟกานิสถาน ทำให้รัฐบาลตอลิบันประสบปัญหาขาดแคลนงบประมาณเพื่อบริหารประเทศ ทั้งการจ่ายเงินค่าตอบแทนเจ้าหน้าที่และการดูแลประชาชน

ปีงบประมาณ 21 ธ.ค.-20 ธ.ค.

 

         สกุลเงิน ตัวย่อสกุลเงิน : อัฟกานี (Afghani/AFN)

         อัตราแลกเปลี่ยนต่อดอลลาร์สหรัฐ : 1 ดอลลาร์สหรัฐ : 90.90 อัฟกานี

         อัตราแลกเปลี่ยนต่อบาท : 1 บาท : 2.77 อัฟกานี (ต.ค. 2564)

 

ดัชนีเศรษฐกิจสำคัญ (ปี 2564)

ผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในประเทศ (GDP) : 18,630 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

อัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจ : – 5%

รายได้เฉลี่ยต่อหัวต่อปี : 565 ดอลลาร์สหรัฐ

แรงงาน :  11,082,536 คน

อัตราการว่างงาน : 11.164%

อัตราเงินเฟ้อ : 4.71%

ผลผลิตทางการเกษตร : ฝิ่น ข้าวสาลี ผลไม้ ถั่ว ขนสัตว์ เนื้อแกะ และหนังแกะ

ผลผลิตอุตสาหกรรม : สิ่งทอ สบู่ เฟอร์นิเจอร์ รองเท้า ปุ๋ย เสื้อผ้า อาหาร เครื่องดื่มที่ไม่ใช่แอลกอฮอล์ น้ำแร่ ซีเมนต์ พรมทอมือ ก๊าซธรรมชาติ ถ่านหิน และทองแดง

ดุลบัญชีเดินสะพัด : ขาดดุล 517.5 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

ดุลการค้าระหว่างประเทศ : ขาดดุล 6,368 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

มูลค่าการส่งออก : 1,050 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

สินค้าส่งออก : ฝิ่น ผลไม้ ถั่ว พรมทอมือ ผ้าขนสัตว์ ผ้าฝ้าย หนังสัตว์ อัญมณี และยาสมุนไพร

คู่ค้าสำคัญ : อินเดีย และปากีสถาน

มูลค่าการนำเข้า : 8,932 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

สินค้านำเข้า : เครื่องจักรและอุปกรณ์ อาหาร สิ่งทอ และผลิตภัณฑ์ปิโตรเลียม

คู่ค้าสำคัญ : จีน อิหร่าน ปากีสถาน คาซัคสถาน อุซเบกิสถาน และมาเลเซีย

ทรัพยากรธรรมชาติ : ก๊าซธรรมชาติ ปิโตรเลียม ถ่านหิน ทองแดง ตะกั่ว สังกะสี เหล็กกล้า และอัญมณี

การทหาร          รัฐบาลตอลิบันแต่งตั้งนาย Mohammad Yaqoob ดำรงตำแหน่ง รักษาการ รมว.กระทรวงกลาโหม เมื่อ 7 ก.ย.2564 โดยสมาชิกตอลิบันบางส่วนทำหน้าที่รักษาความปลอดภัยตามสถานที่สำคัญต่าง ๆ ทั้งในเมืองหลวงและเมืองสำคัญทั่วประเทศ ทั้งนี้ รัฐบาลตอลิบันมีแผนจะรับทหารประจำการจำนวน 150,000 นาย โดยเปิดโอกาสให้อดีตทหารประจำการในช่วงรัฐบาลประชาธิปไตยสมัครคัดเลือกด้วย

 

ปัญหาด้านความมั่นคง

1. ปัญหาการก่อการร้ายและการสู้รบรุนแรงภายในประเทศ รวมถึงการใช้อัฟกานิสถานเป็นพื้นที่บ่มเพาะแนวคิดความรุนแรง ฝึกฝนการใช้อาวุธ และฐานที่มั่นของกลุ่มก่อการร้าย ทั้งในประเทศและกลุ่มก่อการร้ายข้ามชาติ ส่งผลให้ชาวอัฟกันกว่า 6 ล้านคนต้องอพยพลี้ภัยออกนอกประเทศ ส่วนใหญ่อยู่ในปากีสถานและอิหร่าน
2. ปัญหายาเสพติด โดยเฉพาะฝิ่น ซึ่งอัฟกานิสถานเป็นพื้นที่เพาะปลูกและส่งออกฝิ่นรายใหญ่ที่สุดของโลกหรือคิดเป็น 87% นอกจากนี้ มีการขยายพื้นที่ปลูกฝิ่นจาก 201,000 เฮกแตร์ เป็น 328,000 เฮกแตร์ ทำให้พื้นที่ปลูกฝิ่นในอัฟกานิสถานเพิ่มจาก 21 จังหวัดเป็น 24 จังหวัด โดยเฉพาะจังหวัดทางตอนใต้และทางตะวันออกเฉียงเหนือ
3. ปัญหาความมั่นคงทางอาหาร โดย USAID ประเมินว่า มีชาวอัฟกันประมาณ 9.3 ล้านคนประสบปัญหาการขาดแคลนอาหาร

ความสัมพันธ์ไทย-อัฟกานิสถาน

ไทยฟื้นฟูความสัมพันธ์ทางการทูตกับอัฟกานิสถานหลังการโค่นล้มกลุ่มตอลิบันเมื่อปี 2544 หลังจากที่เคยยุติความสัมพันธ์ทางการทูตในช่วงที่สหภาพโซเวียตยึดครองอัฟกานิสถานเมื่อปี 2522          โดยดำเนินความสัมพันธ์ผ่านเวทีการเมืองระหว่างประเทศ และการให้ความช่วยเหลือระดับทวิภาคี เช่น ความช่วยเหลือเพื่อการบรรเทาทุกข์ การจัดการ-ฝึกอบรม และการแก้ไขปัญหายาเสพติดด้วยการส่งเสริมการปลูกพืชทดแทน นอกจากนี้ ไทยยังเคยส่งทหารช่างไปช่วยซ่อมแซมสนามบินบากรัมของอัฟกานิสถาน             เพื่อสนับสนุนการฟื้นฟูบูรณะและให้ความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมระหว่าง เม.ย.-ก.ย.2546 สำหรับความร่วมมือทางเศรษฐกิจระหว่างไทยกับอัฟกานิสถานยังมีไม่มาก เนื่องจากความไม่พร้อมของอัฟกานิสถาน    ปัจจุบัน ยังไม่มี สอท.ไทยในอัฟกานิสถาน แต่ได้แต่งตั้งให้ สอท.ไทยในปากีสถาน มีเขตอาณาครอบคลุมถึงอัฟกานิสถาน และให้ ออท.ไทย/ปากีสถาน ดำรงตำแหน่ง ออท.ไทย/อัฟกานิสถาน ด้วย ขณะที่อัฟกานิสถานแต่งตั้งให้ ออท.อัฟกานิสถาน/ญี่ปุ่น เป็น ออท.อัฟกานิสถาน/ไทย ด้วยอีกตำแหน่ง

อัฟกานิสถานเป็นคู่ค้าลำดับที่ 163 ของไทยเมื่อปี 2561 และเป็นคู่ค้าอันดับที่ 8 ของไทย   ในภูมิภาคเอเชียใต้รองจากอินเดีย ปากีสถาน บังกลาเทศ ศรีลังกา มัลดีฟส์ เนปาล และภูฏาน ส่วนการค้าระหว่างประเทศของไทยกับอัฟกานิสถานเมื่อปี 2561 มีมูลค่า 15 ล้านดอลลาร์สหรัฐ (หรือ 627.3 ล้านบาท) ลดลง 23.53% โดยไทยได้เปรียบดุลการค้า 20.02 ล้านดอลลาร์สหรัฐ สำหรับสินค้าที่ไทยส่งออกไปอัฟกานิสถาน ได้แก่ หม้อแบตเตอรี่และส่วนประกอบ รถยนต์ อุปกรณ์และส่วนประกอบ ผลิตภัณฑ์ยาง เครื่องปรับอากาศและส่วนประกอบ น้ำมันสำเร็จรูป อัญมณีและเครื่องประดับ เป็นต้น ส่วนสินค้าที่ไทยนำเข้าจากอัฟกานิสถาน ได้แก่ เครื่องเพชรพลอย อัญมณี เงินแท่งและทองคำ เครื่องจักรกลและส่วนประกอบ เครื่องประดับอัญมณี เครื่องคอมพิวเตอร์ อุปกรณ์ และส่วนประกอบ เครื่องใช้เบ็ดเตล็ด เป็นต้น

ทั้งนี้ อัฟกานิสถานยังไม่มีโครงการลงทุนที่ขอรับการส่งเสริมจากสำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน (BOI) และยังไม่มีโครงการร่วมลงทุนของไทยในอัฟกานิสถาน ขณะที่ยังไม่มีคนไทยเดินทางไปอัฟกานิสถาน รวมถึงไม่ปรากฏข้อมูลคนไทยในอัฟกานิสถาน ซึ่งคาดว่ามีคนไทยน้อยมากหรือไม่มีเลย

สถานการณ์สำคัญที่น่าติดตาม

กลุ่มตอลิบันยึดอำนาจจากรัฐบาลอัฟกานิสถานเมื่อ 15 ส.ค.2564 และประกาศแต่งตั้งรัฐบาลชั่วคราวบริหารประเทศเมื่อ 7 ก.ย.2564 อย่างไรก็ตามหลังจากประกาศจัดตั้งรัฐบาล ยังไม่มีประเทศใดรับรองสถานะรัฐบาลของกลุ่มตอลิบัน นอกจากนี้ สหรัฐฯ ประกาศอายัดทรัพย์สินของอัฟกานิสถานจำนวน 9,500 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ขณะที่ IMF และ World Bank ระงับการเข้าถึงเงินกู้ทำให้รัฐบาลตอลิบันประสบปัญหาการบริหารประเทศ ขาดเงินงบประมาณเพื่อจ่ายค่าจ้างเจ้าหน้าที่และใช้จ่ายสำหรับดูแลประชาชน

อย่างไรก็ตาม สหรัฐฯ องค์การสหประชาชาติ (UN) และองค์กรด้านสิทธิมนุษยชนยังคงให้ความช่วยเหลือแก่ชาวอัฟกานิสถานตามหลักสิทธิมนุษยชนต่อไป ทั้งนี้ อัฟกานิสถานภายใต้การบริหารของรัฐบาลตอลิบันต้องเผชิญความท้าทายหลายด้านเฉพาะอย่างยิ่งด้านเศรษฐกิจ และการแก้ไขปัญหาความ      ไม่สงบในประเทศจากกลุ่มก่อการร้าย Islamic State Khorasan Province (ISKP) ที่เป็นศัตรูสำคัญของ    กลุ่มตอลิบัน และก่อเหตุโจมตีบ่อยครั้งตั้งแต่กลุ่มตอลิบันประกาศจัดตั้งรัฐบาลบริหารประเทศ

การบริหารประเทศของรัฐบาลตอลิบันภายใต้การปกครองแบบรัฐอิสลามโดยใช้หลักฎหมายอิสลามบริหารประเทศอีกครั้งของกลุ่มตอลิบัน ทำให้ประชาคมระหว่างประเทศจับตามองอย่างมาก เนื่องจากในอดีต (ห้วงปี 2539-2544) กลุ่มตอลิบันปกครองอัฟกานิสถานแบบแนวคิดสุดโต่ง มีการละเมิดสิทธิมนุษยชน ประชาชนอย่างรุนแรง เฉพาะอย่างยิ่งสตรีและเยาวชน รวมทั้งชนกลุ่มน้อยต่าง ๆ ทั้งนี้ หลังการประกาศจัดตั้งคณะรัฐบาลบริหารประเทศ กลุ่มตอลิบันประกาศจะปรับเปลี่ยนการบริหารประเทศให้เข้ากับสถานการณ์ปัจจุบัน โดยจะเคารพสิทธิสตรี เยาวชนและชนกลุ่มน้อยเพิ่มขึ้น เพื่อสร้างการยอมรับจากประชาชนและประชาคมระหว่างประเทศ ซึ่งเป็นประเด็นที่ประชาคมระหว่างประเทศให้ความสำคัญและจับตามองอย่างใกล้ชิด ปัจจุบันยังไม่มีประเทศใดรับรองสถานะรัฐบาลของกลุ่มตอลิบันอย่างเป็นทางการ