สาธารณรัฐประชาธิปไตยติมอร์-เลสเต

การก่อตั้งประเทศ      เคยเป็นอาณานิคมของโปรตุเกส และได้ประกาศอิสรภาพจากโปรตุเกสเมื่อ 28 พ.ย.2518 หลังจากนั้นเพียง 9 วันก็ถูกอินโดนีเซียยึดครองและผนวกติมอร์ตะวันออกเป็นจังหวัดหนึ่งของอินโดนีเซียเมื่อปี 2519 ต่อมามีการต่อสู้เพื่อแยกตัวเป็นเอกราช โดยมีนายโฮเซ รามอส-ฮอร์ตา และนายซานานา กุสเมา เป็นผู้นำ จนกระทั่งรัฐบาลอินโดนีเซียยอมให้มีการลงประชามติเมื่อ 30 ส.ค.2542 โดยชาวติมอร์ตะวันออกกว่า 80%  ออกเสียงสนับสนุนการแยกตัวเป็นเอกราช หลังจากนั้นเกิดการต่อสู้ภายในประเทศและมีเหตุรุนแรงระหว่างกลุ่มทหารที่นิยมอินโดนีเซียกับกลุ่มที่เรียกร้องเอกราช ทำให้ UN จัดตั้งกองกำลังนานาชาติ (International Force in East Timor-Leste หรือ INTERFET) เข้าไปรักษาสันติภาพเมื่อ 15 ก.ย.2542 จากนั้นสถานการณ์ จึงกลับเข้าสู่ภาวะปกติและประกาศเอกราชเมื่อ 20 พ.ค.2545 ใช้ชื่อว่าติมอร์-เลสเต (Timor-Leste) ซึ่งเป็นภาษาโปรตุเกส

การเมือง

ปกครองโดยระบอบประชาธิปไตย ซึ่งมีประธานาธิบดีเป็นประมุขรัฐมาจากการเลือกตั้งโดยตรง วาระ 5 ปี ดำรงตำแหน่งได้ไม่เกิน 2 สมัย ประธานาธิบดีมีอำนาจยับยั้งกฎหมาย ยุบสภา  และประกาศการเลือกตั้งใหม่ ประธานาธิบดีคนปัจจุบัน ได้แก่ นายโฮเซ รามอส ฮอร์ตา รับตำแหน่งเมื่อ พ.ค.2565 การเลือกตั้งประธานาธิบดีครั้งต่อไปกำหนดจัดใน เม.ย.2570

​ฝ่ายบริหาร :  นรม. เป็นหัวหน้ารัฐบาล โดยประธานาธิบดีจะแต่งตั้งจากหัวหน้าพรรคการเมืองเสียงข้างมากหรือสามารถรวบรวมเสียงข้างมากในรัฐสภา นรม.คนปัจจุบัน ได้แก่ นายซานานา กุสเมา สาบานตนเข้ารับตำแหน่งเมื่อ ก.ค.2566

​ฝ่ายนิติบัญญัติ : ระบบสภาเดียว คือ สภาแห่งชาติ ซึ่งประกอบด้วย สมาชิกรัฐสภาที่มาจากการเลือกตั้งโดยประชาชน จำนวน 65 ที่นั่ง วาระการดำรงตำแหน่ง 5 ปี ผลการเลือกตั้งเมื่อ 23 พ.ค.2566 พรรค CNRT ชนะการเลือกตั้งจำนวน 31 ที่นั่ง จัดตั้งรัฐบาลร่วมกับพรรค Democratic Party (PD) จำนวน 6 ที่นั่ง พรรคอื่น ๆ ได้แก่ พรรค Revolutionary Front for an Independent East Timor (FRETILIN) ซึ่งเป็นพรรครัฐบาลเก่า จำนวน 19 ที่นั่ง พรรค KHUNTO จำนวน 5 ที่นั่ง และพรรค PLP จำนวน 4 ที่นั่ง การเลือกตั้งสมาชิกรัฐสภาครั้งต่อไปกำหนดจัดขึ้นในปี 2571

​ฝ่ายตุลาการ :  รัฐธรรมนูญติมอร์-เลสเตระบุว่า ฝ่ายตุลาการ ประกอบด้วย ศาลฎีกา ศาลอุทธรณ์ และศาลท้องถิ่นจำนวน 6 แห่ง แต่ในทางปฏิบัติ ศาลอุทธรณ์ปฏิบัติหน้าที่แทนศาลฎีกา เนื่องจากขาดแคลนบุคลากรด้านกฎหมายและงบประมาณในการพัฒนาระบบศาล

​พรรคการเมือง : ระบบหลายพรรคการเมือง ที่สำคัญ ได้แก่ พรรค National Congress for Timorese Reconstruction (CNRT) พรรคFrente Revolucionária do Timor-Leste Independente (Fretilin) พรรค People’s Liberation Party (PLP) พรรค Partido Democrático (PD) และพรรค Khunto

การทหารกองทัพติมอร์-เลสเต (Forças de Defesa de Timor Leste or Falintil-FDTL หรือ F-FDTL)       มีกำลังพล 2,280 นาย ไม่มีกำลังสำรอง แบ่งเป็น ทบ. 2,200 นาย และ ทร. 80 นาย งบประมาณทางทหาร ในปี 2565 จำนวน 44.3 ล้านดอลลาร์สหรัฐ  ยุทโธปกรณ์สำคัญ : อาวุธส่วนใหญ่เป็นอาวุธประจำกาย อาทิ ปืนไรเฟิล M16 จำนวน 1,560 กระบอก ปืนไรเฟิล Sniper 8 กระบอก เครื่องยิงลูกระเบิด M203 75 เครื่อง เรือตรวจการณ์ 7 ลำ ยุทโธปกรณ์ส่วนใหญ่ได้รับการสนับสนุนจากจีน บราซิล และสหรัฐฯ  

สมาชิกองค์การระหว่างประเทศ​ที่สำคัญ เช่น ADB, ARF, CPLP, FAO, G-77, ILO, IMF,Interpol, UN, UNCTAD, UNESCO และ WHO

วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี​ ติมอร์-เลสเตจัดตั้งศูนย์วิจัยทางวิทยาศาสตร์ เพื่อวิจัยเกี่ยวกับการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานและทรัพยากรมนุษย์ ตามแผนยุทธศาสตร์เพื่อการพัฒนาติมอร์-เลสเต ระหว่างปี 2554-2573

การขนส่งและโทรคมนาคม​ มีท่าอากาศยาน 4 แห่ง ท่าอากาศยานนานาชาติดิลี (Presidente Nicolau Lobato Airport) หรือ Comoro Airport เป็นสนามบินหลัก และท่าอากาศยานอื่น ๆ อีก 3 แห่ง มีลานจอดเฮลิคอปเตอร์ 8 แห่ง และท่าเรือดิลี ซึ่งเป็นท่าเรือโดยสารและขนส่งที่สำคัญของประเทศ ถนนมีความยาว 6,040 กม.โทรคมนาคม : โทรศัพท์พื้นฐาน 1,900 เลขหมาย (ปี 2564) และโทรศัพท์เคลื่อนที่ 1.4 ล้านเลขหมาย (ปี 2564) รหัสโทรศัพท์ +670 สถานีวิทยุแห่งชาติ 1 สถานี สถานีวิทยุของโบสถ์คริสต์ 2 สถานี สถานีวิทยุชุมชน 20 สถานี สถานีวิทยุ FM 2-3 สถานี และสถานีโทรทัศน์ที่เป็นสถานีที่มีการโฆษณาเพื่อการค้า 1 สถานี ออกอากาศเฉพาะในกรุงดิลี จำนวนผู้ใช้อินเทอร์เน็ต 507,000 คน (ปี 2564) หนังสือพิมพ์รายวันของรัฐบาล 3 ฉบับ หนังสือพิมพ์รายสัปดาห์หลายฉบับ สื่อออนไลน์เริ่มใช้มาตั้งแต่ปี 2549 แต่มีข้อจำกัดในการให้บริการนอกพื้นที่กรุงดิลี  

 การเดินทาง ​สายการบินไทย ไม่มีเที่ยวบินตรงไปดิลี ต้องใช้เส้นทางกรุงเทพฯ-สิงคโปร์-ดิลี หรือ กรุงเทพฯ-เดนปาซาร์ จ.บาหลี อินโดนีเซีย เพื่อต่อเครื่องบินไปท่าอากาศยานนานาชาติดิลี เวลาที่ดิลีเร็วกว่ากรุงเทพฯ 2 ชม. นักท่องเที่ยวไทยต้องขอรับการตรวจลงตรา ณ ช่องทางอนุญาตของด่านตรวจคนเข้าเมือง (Visa on Arrival) เว็บไซต์ท่องเที่ยวติมอร์-เลสเต www.mtci-timorleste.com/en/

ความสัมพันธ์ไทยกับติมอร์-เลสเต 

​ไทยเป็นประเทศที่ 3 ที่สถาปนาความสัมพันธ์ทางการทูตกับติมอร์-เลสเต เมื่อ 20 พ.ค.2545 ต่อจากจีนและนอร์เวย์ นอกจากนี้ ไทยเป็นหนึ่งในชาติหลักที่ส่งทหารเข้าไปร่วมกองกำลังรักษาสันติภาพของสหประชาชาติช่วงหลังการลงประชามติระหว่างปี 2542-2545ถึง 1,600 คน  

​ไทยมีโครงการด้านการพัฒนาและความร่วมมือด้านการศึกษากับติมอร์–เลสเตหลายโครงการ ที่สำคัญ ได้แก่ โครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตเด็กและเยาวชน ตามพระราชดำริสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า สร้างโรงเรียน 6 แห่ง พร้อมโครงการเกษตรเพื่ออาหารกลางวัน โครงการน้อมนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงในหมู่บ้านต้นแบบ 3 แห่ง โดยมีการอบรมบุคลากรในไทย โครงการของกรมความร่วมมือระหว่างประเทศ (TICA) ส่งอาสาสมัครไทยเข้าไปทำงานในโครงการหมู่บ้านต้นแบบเศรษฐกิจพอเพียง โครงการพัฒนาพื้นที่ป่าชายเลนในวาระครบรอบ 20 ปีความสัมพันธ์ทางการทูต การมอบทุนการศึกษาบัณฑิตศึกษา20 ทุน โดยเน้นด้านการค้าความร่วมมือระหว่างเครือข่ายคาทอลิก โดยส่ง นศ.มาศึกษาที่มหาวิทยาลัยอัสสัมชัญ

​ด้านการค้า ปี 2565 ติมอร์–เลสเตเป็นคู่ค้าอันดับ 10 ของไทยในอาเซียน อันดับ 129 ในตลาดโลก มูลค่าการค้า 1,788 ล้านบาท ไทยส่งออก 511 ล้านบาท และนำเข้า 1,277 ล้านบาท ไทยเสียเปรียบดุลการค้า 766 ล้านบาท และห้วง ม.ค.-ก.ย.2566 มีมูลค่าการค้ารวม 1,291ล้านบาท ไทยส่งออก 1,290.53 ล้านบาท และนำเข้า 357,207 บาท ไทยได้เปรียบดุลการค้า 1,290.17 ล้านบาท สินค้าส่งออกของไทย : รถยนต์ อุปกรณ์และส่วนประกอบ ข้าวผลิตภัณฑ์ปิโตรเลียม และสินค้าเกษตรกรรม สินค้านำเข้าจากติมอร์-เลสเต : น้ำมันดิบ พืชและผลิตภัณฑ์จากพืช ผลิตภัณฑ์ที่ทำจากโลหะกระดาษและเศษกระดาษ และเครื่องจักรไฟฟ้าและส่วนประกอบ​ข้อตกลงสำคัญ : ไทยและติมอร์-เลสเตจัดทำความตกลงระหว่างรัฐบาลว่าด้วยการยกเว้นการตรวจลงตราสำหรับผู้ถือหนังสือเดินทางทูตและหนังสือเดินทางราชการเมื่อ พ.ค.2560 ส่วนความร่วมมือด้านอื่น ๆ ติมอร์-เลสเตต้องการให้ไทยสนับสนุนความช่วยเหลือด้านการเกษตร ประมง การพัฒนาแหล่งพลังงาน การท่องเที่ยวและการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน

การเข้าเป็นสมาชิกอาเซียน ที่ประชุมสุดยอดอาเซียนที่กัมพูชาเมื่อปี 2565  เห็นชอบในหลักการให้รับติมอร์-เลสเตเป็นสมาชิกประเทศที่ 11 โดยในช่วงแรกจะอยู่ในสถานะผู้สังเกตการณ์ นอกจากนี้ อาเซียนได้วางแผนการดำเนินงาน 3 ด้าน ได้แก่ ด้านการเมืองและความมั่นคง ด้านเศรษฐกิจ และด้านสังคมและวัฒนธรรม ในการช่วยเตรียมพร้อมก่อนเข้าเป็นสมาชิกเต็มรูปแบบ นับเป็นความสำเร็จ หลังจากยื่นสมัครเป็นสมาชิกอาเซียนอย่างเป็นทางการมาตั้งแต่สมัยที่อินโดนีเซียเป็นประธานอาเซียน เมื่อปี 2554

​การพัฒนาแหล่งพลังงานหรือรายได้แทนแหล่งน้ำมันบายู–อูนดัน ซึ่งอาจจะหมดลงในปี2566 โดยรายได้จากการขายน้ำมันจะนำเข้าสู่กองทุนน้ำมัน ซึ่งเป็นที่มาหลักของงบประมาณประจำปีของรัฐบาล

​การแก้ไขปัญหาการค้ามนุษย์ ซึ่งเป็นปัญหาสำคัญที่กระทบต่อการพัฒนาประเทศของติมอร์-เลสเต โดยเหยื่อการค้ามนุษย์มีทั้งเด็ก ผู้หญิง และผู้ชาย เกิดขึ้นในรูปแบบของการล่อลวง เอาเปรียบ ลักพาตัว หรือซื้อตัวมาจากครอบครัว โดยบุคคลเหล่านี้จะถูกบังคับใช้แรงงานในภาคเกษตรกรรม การก่อสร้าง และเหมืองแร่ บางส่วนถูกนำไปทำงานเป็นคนรับใช้ในบ้านหรือตามสถานที่ก่อสร้างในสภาพเยี่ยงทาส และบางส่วนถูกขายไปเพื่อบริการทางเพศ ซึ่งจะนำไปสู่ปัญหาอื่น ๆ เช่น การค้ายาเสพติด โรคติดต่อร้ายแรง หรืออาชญากรรมข้ามชาติส่งผลร้ายต่อการพัฒนาประเทศในอนาคต เฉพาะอย่างยิ่งเด็กและผู้เยาว์ที่เป็นทรัพยากรมนุษย์ที่สำคัญของประเทศ