ความขัดแย้งระหว่างอินเดียและปากีสถานเป็นหนึ่งในข้อพิพาทระหว่างประเทศที่ยาวนานและซับซ้อนที่สุดแห่งหนึ่งของโลก นับตั้งแต่ทั้งสองประเทศได้รับเอกราชจากสหราชอาณาจักรในปี พ.ศ. 2490 ความตึงเครียดระหว่างสองชาติเหล่านี้ นำไปสู่สงครามและการปะทะกันหลายครั้ง เฉพาะอย่างยิ่งในกรณีของแคว้นแคชเมียร์ โดยแคว้นแคชเมียร์ตั้งอยู่ทางตอนเหนือของอนุทวีปอินเดีย เป็นพื้นที่ที่มีภูมิประเทศเป็นภูเขาสูงและมีความสำคัญทางยุทธศาสตร์ เพราะตั้งอยู่ระหว่างอินเดีย ปากีสถาน และจีน พื้นที่นี้มีความสำคัญทางยุทธศาสตร์และเศรษฐกิจ โดยเฉพาะเรื่องแหล่งน้ำที่เป็นต้นกำเนิดของแม่น้ำสินธุซึ่งหล่อเลี้ยงประชากรในอินเดียและปากีสถาน อีกทั้งยังเป็นเส้นทางการค้าสำคัญและมีทรัพยากรธรรมชาติมากมาย ซึ่งเป็นดินแดนที่ทั้งสองฝ่ายต่างอ้างสิทธิ์ ความขัดแย้งนี้ ส่งผลกระทบต่อความมั่นคงในภูมิภาคเอเชียใต้และสร้างความวิตกกังวลต่อประชาคมโลก เนื่องจากทั้งสองประเทศเป็นมหาอำนาจนิวเคลียร์
สาเหตุหลักของความขัดแย้งนี้สามารถย้อนกลับไปถึงการแบ่งแยกอินเดียและปากีสถานในปี พ.ศ. 2490 ความรุนแรงระหว่างชาวฮินดูกับชาวมุสลิมช่วงแบ่งแยกอินเดีย-ปากีสถานในปี พ.ศ. 2490 เกิดจากอย่างน้อย 3 เรื่อง คือ (1) การแย่งชิงอำนาจปกครอง เนื่องจากบางรัฐผู้นำนับถือต่างศาสนากับประชากรส่วนใหญ่ (2) การแย่งชิงพื้นที่ ซึ่งประชากรกว่า 10-15 ล้านคน ต้องอพยพ ทำให้เกิดการโจมตีขบวนผู้ลี้ภัย และ (3) การตัดสินใจของมหาราชาแคชเมียร์ที่เลือกเข้าร่วมอินเดีย ทำให้ปากีสถานไม่พอใจและเกิดสงคราม เพราะปากีสถานมองว่าแคชเมียร์มีความสำคัญอย่างมาก เพราะมีแม่น้ำสำคัญและอยู่ในจุดยุทธศาสตร์ ผลที่ตามมาคือ การเสียชีวิตนับล้านคน
ความขัดแย้งยืดเยื้อมาจนปัจจุบัน ความตึงเครียดดังกล่าวยังคงอยู่ต่อเนื่อง เฉพาะอย่างยิ่งในกรณีของแคว้นแคชเมียร์ที่ทั้งสองประเทศต่างอ้างกรรมสิทธิ์เหนือดินแดนนี้ การแบ่งแยกดินแดนดังกล่าวนำไปสู่สงครามระหว่างอินเดียและปากีสถานถึงสามครั้งในปี พ.ศ. 2490 พ.ศ. 2508 และ พ.ศ.2542 โดยทุกครั้งล้วนเกี่ยวข้องกับแคว้นแคชเมียร์ นอกจากนี้ ปากีสถานถูกกล่าวหาว่าให้การสนับสนุนกลุ่มก่อการร้ายที่โจมตีอินเดีย เช่น เหตุการณ์โจมตีมุมไบในปี พ.ศ. 2551 โดยเหตุการณ์โจมตีมุมไบในปี พ.ศ.2551 เป็นการโจมตีก่อการร้ายที่เกิดขึ้นระหว่างวันที่ 26-29 พฤศจิกายน 2551 โดยกลุ่มมือปืนจำนวน 10 คนจากกลุ่ม Lashkar-e-Taiba ซึ่งเป็นกลุ่มติดอาวุธในปากีสถาน ได้ก่อเหตุโจมตีสถานที่สำคัญหลายแห่งในเมืองมุมไบ ประเทศอินเดีย เหตุการณ์นี้คร่าชีวิตผู้คนไปอย่างน้อย 166 คน และมีผู้ได้รับบาดเจ็บมากกว่า 300 คน
เหตุการณ์ในครั้งนั้นส่งผลให้เกิดความตึงเครียดทางการเมืองระหว่างอินเดียและปากีสถาน อินเดียกล่าวหาว่าปากีสถานมีส่วนเกี่ยวข้องกับการสนับสนุนกลุ่ม Lashkar-e-Taiba และเรียกร้องให้รัฐบาลปากีสถานดำเนินการกับกลุ่มดังกล่าว นำไปสู่การเผชิญหน้าทางการทูตระหว่างสองประเทศและทำให้ความสัมพันธ์ยิ่งตึงเครียดขึ้น ซึ่งยิ่งเพิ่มความขัดแย้งและไม่ไว้วางใจกันระหว่างสองชาติ อีกทั้งการแข่งขันทางอาวุธ โดยเฉพาะการพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์ ยังทำให้สถานการณ์ยิ่งทวีความรุนแรงมากขึ้นอีกด้วย
ความขัดแย้งระหว่างอินเดียและปากีสถานส่งผลกระทบหลายด้าน ทั้งในเชิงเศรษฐกิจและสังคม งบประมาณของทั้ง 2 ประเทศที่มุ่งใช้ไปกับการพัฒนาอาวุธและการรักษาความมั่นคงในพื้นที่ขัดแย้งทำให้การพัฒนาประเทศในมิติอื่น ๆ ล่าช้า ประชาชนในพื้นที่แคชเมียร์ต้องเผชิญกับความรุนแรงและการละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างต่อเนื่อง หลายครอบครัวต้องอพยพจากบ้านเกิดของตนเพื่อหลีกหนีภัยสงคราม นอกจากนี้ความขัดแย้งยังส่งผลต่อภาพรวมความมั่นคงและเสถียรภาพของภูมิภาคเอเชียใต้ ทำให้ประเทศเพื่อนบ้านและมหาอำนาจโลกต้องเข้ามามีบทบาทในการไกล่เกลี่ยและป้องกันไม่ให้สถานการณ์ลุกลาม เช่น
1)สหรัฐอเมริกามีบทบาทสำคัญในการกดดันทั้งสองฝ่ายให้ลดความตึงเครียด ขณะเดียวกันก็ให้การสนับสนุนทางการทหารและเศรษฐกิจแก่อินเดียและปากีสถานในช่วงเวลาต่าง ๆ นอกจากนี้ สหรัฐฯ ยังพยายามช่วยไกล่เกลี่ยในช่วงวิกฤต เช่น วิกฤตแคชเมียร์ในปี 2542 (Kargil Conflict) เกิดขึ้นเมื่อปากีสถานส่งกองกำลังแทรกซึมเข้ายึดพื้นที่คาร์กิลในแคชเมียร์ ทำให้เกิดการปะทะรุนแรง สหรัฐฯ กดดันปากีสถานให้ถอนกำลัง โดยประธานาธิบดีบิล คลินตัน เรียกร้องให้นายกรัฐมนตรีนาวาซ ชาริฟ ยุติการสู้รบ ท่ามกลางแรงกดดันจากประชาคมโลก ปากีสถานถูกมองว่าเป็นฝ่ายรุกราน ขณะที่อินเดียสามารถผลักดันกองกำลังปากีสถานกลับไป วิกฤตนี้นำไปสู่การรัฐประหารในปากีสถานโดยพลเอกเปอร์เวซ มูชาร์ราฟ แม้สหรัฐฯ จะช่วยลดความตึงเครียด แต่ความขัดแย้งแคชเมียร์ยังคงดำเนินต่อไป
2) จีนเป็นพันธมิตรใกล้ชิดของปากีสถาน และมีอิทธิพลต่อการเมืองในภูมิภาคเอเชียใต้ แม้ว่าจีนจะมีความขัดแย้งกับอินเดียในเรื่องพรมแดน แต่ก็พยายามรักษาความสัมพันธ์เชิงยุทธศาสตร์กับทั้งสองประเทศและสนับสนุนการแก้ไขปัญหาผ่านการเจรจา หนึ่งในตัวอย่างที่ชัดเจนคือ หลังเหตุการณ์ปะทะที่พุลวามา (Pulwama Attack) ในปี 2562 ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อกลุ่มติดอาวุธจากปากีสถานก่อเหตุโจมตีขบวนรถทหารอินเดียในแคว้นแคชเมียร์ ส่งผลให้ความตึงเครียดระหว่างอินเดียและปากีสถานทวีความรุนแรงจนเกือบกลายเป็นสงคราม จีนในฐานะพันธมิตรของปากีสถานและประเทศที่มีความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจกับอินเดีย ได้เรียกร้องให้ทั้งสองฝ่ายแก้ไขปัญหาผ่านการเจรจา โดยจีนเสนอให้ประชาคมระหว่างประเทศช่วยไกล่เกลี่ยเพื่อลดความตึงเครียด อีกทั้งยังสนับสนุนให้มีการหารือในเวทีระหว่างประเทศเพื่อป้องกันไม่ให้ความขัดแย้งลุกลาม
3. สหภาพยุโรป (EU) สนับสนุนแนวทางสันติภาพและพยายามใช้การทูตเชิงสร้างสรรค์เพื่อช่วยลดความขัดแย้ง รวมถึงส่งเสริมการค้าและความร่วมมือทางเศรษฐกิจเพื่อกระตุ้นเสถียรภาพในภูมิภาค ตัวอย่างเช่น หลังเหตุการณ์ วิกฤตพุลวามาในปี พ.ศ.2562 ซึ่งทำให้ความตึงเครียดระหว่างอินเดียและปากีสถานทวีความรุนแรง สหภาพยุโรป (EU) ได้เรียกร้องให้ทั้งสองประเทศใช้ความอดกลั้นและแก้ไขปัญหาผ่านการเจรจาทางการทูต โดย เฟเดริกา โมเกรินี ผู้แทนระดับสูงด้านนโยบายต่างประเทศของ EU ในขณะนั้น ได้หารือกับรัฐมนตรีต่างประเทศของอินเดียและปากีสถาน พร้อมเสนอให้ EU สนับสนุนกระบวนการเจรจาเพื่อป้องกันไม่ให้ความขัดแย้งลุกลามเป็นสงคราม
จากตัวอย่างความพยายามของมหาอำนาจ อาจสรุปได้ว่า ทั่วโลกเชื่อมั่นว่าการเจรจาทางการทูตจะเป็นแนวทางแก้ไขความขัดแย้งนี้ นอกจากนี้ อินเดียและปากีสถานต้องลดการเผชิญหน้าทางกำลังทางทหารระหว่างกัน ทั้งการลดจำนวนทหารตามแนวชายแดนและลดการพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์จะช่วยลดความตึงเครียดและความเสี่ยงของสงคราม จากนั้นควรมีการสร้างความร่วมมือทางเศรษฐกิจเพื่อรักษาผลประโยชน์ร่วม เพราะการส่งเสริมการค้าเสรีและการลงทุนร่วมกันจะช่วยสร้างความสัมพันธ์ที่ดีขึ้นระหว่างทั้งสองประเทศ อินเดียและปากีสถานควรใช้เวทีการประชุมสันติภาพและองค์กรระหว่างประเทศเพื่อหาทางออกที่ยั่งยืน โดยองค์การสหประชาชาติและองค์กรอื่น ๆ อาจเข้ามามีบทบาทในการช่วยไกล่เกลี่ยข้อพิพาทและสนับสนุนการรักษาสันติภาพ
นอกจากนั้น การส่งเสริมความร่วมมือทางวัฒนธรรมและสังคมระหว่างประชาชนของทั้งสองประเทศเป็นอีกแนวทางที่อาจช่วยลดความตึงเครียดได้ การแลกเปลี่ยนนักเรียน การส่งเสริมการท่องเที่ยว และความร่วมมือด้านศิลปะวัฒนธรรมจะช่วยสร้างความเข้าใจระหว่างกันมากขึ้น นอกจากนี้ การใช้กลไกทางกฎหมายระหว่างประเทศ เช่น การนำกรณีพิพาทเข้าสู่ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (International Court of Justice: ICJ) เป็นทางเลือกหนึ่งที่สามารถช่วยให้เกิดการหาทางออกที่เป็นธรรมในกรณีที่เกิดข้อพิพาทระหว่างรัฐต่างๆ ซึ่งกระบวนการนี้สามารถช่วยลดความตึงเครียดหรือการกระทำที่อาจนำไปสู่ความขัดแย้งรุนแรงในระดับนานาชาติได้ โดย ICJ มีบทบาทในการพิจารณาคดีที่เกี่ยวข้องกับข้อพิพาททางกฎหมายระหว่างรัฐ และช่วยให้การตัดสินใจเกี่ยวกับข้อพิพาทมีพื้นฐานทางกฎหมายที่ชัดเจน นอกจากนี้ ยังมีบทบาทในการตีความข้อตกลงและสนธิสัญญาระหว่างประเทศ และสามารถให้คำตัดสินเกี่ยวกับการละเมิดกฎหมายระหว่างประเทศโดยรัฐต่าง ๆ ได้
ตัวอย่างเช่น กรณีพิพาทระหว่างไนจีเรียและแคเมอรูนเรื่องคาบสมุทรบากัสซี (Bakassi Peninsula) ในปี พ.ศ.2545 ซึ่งทั้งสองประเทศอ้างสิทธิ์เหนือดินแดนดังกล่าว หลังจากการพิจารณาคดี ICJ ตัดสินให้คาบสมุทรบากัสซีเป็นของแคเมอรูน และแม้ไนจีเรียจะไม่พอใจในตอนแรก แต่ในที่สุดก็ยอมรับคำตัดสินและถอนกำลังทหารออกจากพื้นที่ในปี พ.ศ.2551 โดยมีองค์การสหประชาชาติ (UN) ช่วยไกล่เกลี่ย ทำให้ความขัดแย้งไม่บานปลายเป็นสงคราม
อย่างไรก็ตาม ในกรณีของ อินเดีย-ปากีสถาน แม้การใช้กลไก ICJ อาจไม่สามารถยุติความขัดแย้งได้โดยทันที แต่ก็สามารถเป็นเครื่องมือช่วยควบคุมสถานการณ์ ยับยั้งไม่ให้รัฐบาลของคู่ขัดแย้งละเมิดกฎหมายระหว่างประเทศ และสร้างมาตรฐานทางกฎหมายในการแก้ไขปัญหา ซึ่งช่วยลดโอกาสเกิดความรุนแรงที่อาจส่งผลกระทบต่อเสถียรภาพในภูมิภาคได้
โดยสรุปแล้ว ความขัดแย้งระหว่างอินเดียและปากีสถานเป็นประเด็นที่มีรากฐานมาจากประวัติศาสตร์ ศาสนา และการเมือง จึงมีแนวโน้มที่ยังคงเป็นจุดขัดแย้งสำคัญของโลก แม้ว่านานาชาติจะพยายามเข้าไปไกล่เกลี่ยแล้วก็ตาม อย่างไรก็ตาม หากทั้งสองประเทศสามารถหาทางออกที่สันติได้ จะช่วยให้ประชาชนของทั้งสองประเทศได้รับประโยชน์และทำให้ภูมิภาคเอเชียใต้มีเสถียรภาพมากขึ้น การใช้การเจรจาและความร่วมมือระหว่างประเทศ โดยคำนึงถึงประชาชนเป็นหลัก น่าจะเป็นแนวทางที่ดีที่สุดในการลดความขัดแย้งและสร้างสันติภาพระหว่างสองชาติ และยิ่งกว่านั้น หากทั้งสองฝ่ายสามารถก้าวข้ามความขัดแย้งทางประวัติศาสตร์และมุ่งเน้นไปที่การพัฒนาร่วมกัน อนาคตของทั้งสองประเทศและภูมิภาคเอเชียใต้ จะมีความมั่นคงและรุ่งเรืองมากยิ่งขึ้น
